Mirëmbrëma dhe gëzuar vitin e ri.
Në këto kohëra pushimi kemi folur shumë me shumë njerëz dhe kemi vrarë mendjen për shumëkuptimësinë e fjalëve shqip çdo natë para gjumit.
Mirëpo, sa herë vinte biseda tek muzika, hynte në lojë një fjalë e cila jo që s’ka sinonim, por as vetë nuk ia del të përcjellë atë që ka për detyrë të thotë: muzikë e angazhuar. Ky togfjalësh, i cili përdoret sa herë dikush përpiqet të dallojë muzikën “e vërtetë”, “artin e mirëfilltë”, krijon një përfytyrim shumë të çuditshëm për artistët “e angazhuar” dhe “pjesës tjetër”. Nuk dua të tingëlloj shumë konspirative në këtë pikë, por realisht, kur artistët ndahen në “të angazhuar” dhe “jo të angazhuar”, arti të bëhet si punë. “Jo jo, s’bëhem unë producente, se kush rri e angazhohet çdo ditë 8 orë në studio”.
Nga ana tjetër, duket sikur “artistët jo të angazhuar”, pra ata të cilët merren me famëkeqen muzikë komerciale, nuk bëjnë asgjë në jetë. Si i themi ne nga anët tona, ia fusin një tralala dhe janë në rregull. Por, a është me të vërtetë kështu?
Sepse, po aq shpërqëndrues sa termi “muzikë e angazhuar”, është në të kundërt të tij termi “muzikë tallava”. Ky përdoret shumë më rëndshëm në komunikimin e përditshëm, duke futur në të njëjtin thes si Muharrem Ahmetin ashtu edhe Molin. Sepse Muharrem Ahmeti është një variant më i ndjeshëm i “Shumë xheloze ti m’u bone” (Moli & Jeti), duke qenë se është akoma tek faza e unazës dhe vajzës për të cilën do t’i tregojë të s’ëmës. Moli i këndon shoqnisë dhe qejfit, Muharremi njihet si djali i “Sa katile u tregove”. Pra, çfarë e dallon Muharrem Ahmetin nga Moli dhe Jeti? Ndjeshmëria. Njerëzit vlerësojnë më lart Muharremin se gjithë tallavaistët e tjerë sepse pa dashur, ndjeshmëria bëhet përcaktuese e artit të mirë.
Kësisoj, lënë jashtë rrezes së “artit të angazhuar”, çdo këngë që i flet qejfit, orës përherë 12:00 dhe trurit fresk. E në fakt, këngët më të paharrueshme në histori, janë të vulosura thellë në kujtesë pasi kanë ditur të përcjellin në mënyrë artistike thelbin e vërtetë të historisë që përjetonin bashkombasit. “6 days” e Colonel Bagshot e ripërpunuar nga Mahmut Orhan, vë dorën në zjarr se do mbahet mend gjatë, sepse është një këngë që kërcehet tek Folie e njëherësh, mbart edhe mesazhin e thellë të Bagshot-ave për luftën 6- ditore Izrael- vendet arabe në 1967-ën. Një tjetër artist, DJ Shadow, e risolli këngën e grupit britanik në rrymën trip- hop, por ky variant s’bëri aq bujë sa ndërthurja e motiveve britanike me ato tradicionale lindore e Orhan-it. Po atëherë, përse nuk quhen edhe producentët si puna e Orhan-it artistë të angazhuar?
Viteve të fundit në Shqipëri kanë shpërthyer modernizimet (ose thjesht ripërshtatjet) e muzikës folklorike. Në këngë rap, këngë dance, këngë balkan pop, ia behin personazhe të famshëm e të dashur si Hatixhja, Aishja, Lulija jonë dhe të gjitha të shoqëruara nga një frut si molla apo limonat. Kjo dyshe legjendare e krijimeve të popullit tonë nuk është as Zhan D’Ark-u, as Ali Baba me 30 hajdutë a sa qenë, e megjithatë Vasha me frutin gëzojnë më tepër respekt se Noizy me 30 vetë. Prindërit tanë ndoshta përdorin shprehjen “100 kile” për t’u dukur cool, e megjithatë asnjëri prej tyre nuk e shan këdo që vendosi të risillte “Ajshen te molla”.
S’do mend që imazhe si goca e bukur dhe e re, një pemë frytplotë, janë instiktivisht joshëse për pasardhësit e Neandertal-ëve (ose të llojit Homo që shfarrosi Neandertal-ët). Aishja është simbol i pjellorisë, dashurisë së pastër dhe joshjes rinore. Këto, na ngjisin kollaj dhe përtypen thjesht sepse janë primitive. Deri këtu nuk ka asgjë të re. Mirëpo nga ana tjetër, shëmbëllejnë të vjetrën, të kaluarën, atë e cila supozohet të mos gjejë vend kaq kollaj mes kompozimeve të reja të prodhuara jo me instrumente, por me një kompjuter. I përkasin kohës kur bariu linte delet për t’i rënë fyellit dhe i mbështetur në trungun e një peme (më korrigjoni nëse s’e njoh mirë skenografinë e jetës baritore) i këndonte çupës me qerpikë të gjatë që kishte takuar një mot më parë tek burimi. Nëse çupa i jepte ujë nga shtamba e vet, quhej mendjelehtë. Fjalë si uji në folklor janë eufemizma për seksin, ndryshe ç’kuptim do të kishte pyetja: “A kanë ujë ato burime?”. Pasi zbulon këtë tek lënda e folklorit e degës Gjuhë Letërsi, nuk do ta kuptosh kurrë më njësoj vargun “buzëkarafilja ime”.
Pra, paraardhësit tanë aq të respektuar për nga parimet e morali, ata që qenë sipas disave me fat pasi jetuan në një kohë kur Kanuni ua mblidhte edhe trimave dhe ruante nderin e gruas, pikërisht këta, qenë aq gjenialë sa të krijonin këngë erotike të maskuara si ode për natyrën dhe dashurinë platonike. Çupa e bukur e fshatit vijon të jetë personazhi kryesor edhe në tekstet moderne, veçse thirret ndryshe: “main bitch” (k**va ime kryesore). A nuk është edhe “**hemi pa arsye” e Butës një këngë dashurie? Rrëfen për një djalë i cili është ndarë nga e dashura por i dhembin akoma plagët. Kështu, i kërkon asaj të takohen herë pas here sepse ndonëse nuk i lidh më asgjë, nuk do ishte ide e keqe të puqeshin ndonjëherë si në kohët e vjetra. Për të luajtur letra, sigurisht.
Rrymat e reja të muzikës si trap-i apo elektronika jo se nuk i shprehin ndjenjat apo mesazhet e rëndësishme të jetës, por e bëjnë këtë ndryshe, në një mënyrë të hapur, pa filtra, apo siç u pëlqen botuesve të librave në shqip të thonë shpesh: “ndjenjë krudo”.
Kjo nuk i bën më pak apo më shumë “të angazhuar”, as më pak apo më shumë “cilësorë”. Ndryshimi qëndron tek eksperimenti, guximi për të provuar tinguj të rinj, atipikë, me të cilët nuk na është mësuar veshi. Ato pastaj pëlqehen, masivizohen dhe bëhen normalja e re. Kjo është mënyra si ka funksionuar arti kahera.
Piktori Caravaggio zëvendësoi dritën e Zotit me dritëhijet dhe portretet e grave me mollën në dorë me ato të burrave me kurorë rrushi. Shkrimtari Oscar Wilde po ashtu. Pink Floyd-at eksperimentuan me instrumente që nuk tingëllonin si instrumente. Të trija palët konsiderohen gjenialë.
Kështu, nuk ka arsye për të mos e quajtur muzikën moderne “të mirë”, apo “jo të angazhuar”. Dallimi mes një kënge të mirë dhe një të keqe nuk është vetëm sepse Ghetto Geasy e ka limituar kreativitetin nga “Drogë për vesh” tek “dashni me raki”. Është sepse delet do ishin më të interesuara nëse bariu nuk i bie fyellit në një vrimë.
Shënim: Shkrimi u botua tek “Përgjumësh” në janar të 2017-ës.